Nhữtuph ng chữtuph viếhrbt t tắazdo t.
Trong Anh Linh Thầcpzl n Võsaew Tộiwcy c Việwssd t nhữtuph ng từurvm viếhrbt t tắazdo t sau:
AHBC
Anh-hùtdau ng Bắazdo c-cưvfir ơtryb ng
AHLN
Anh-hùtdau ng Lĩazdo nh-Nam
AHĐvhyt A-DCBM
Anh-hùtdau ng Đvhyt ôxjbq ng-a dựxoar ng cờtryb bìmaqg nh Môxjbq ng
AHTS
Anh-hùtdau ng Tiêkmqq u-sơtryb n
ALTVTV
Anh linh thầcpzl n võsaew tộiwcy c Việwssd t
ANCL
An Nam chífmae lưvfir ợknvy c
CEP
Coopémvij rative Europémvij enne Pharmaçeutique
(Liêkmqq n hiệwssd p cávvjx c việwssd n bàvogy o chếhrbt châflkw u Ârptw u)
CKDH
Cẩvuxo m khêkmqq di hậxqip n
CMFC
Commitémvij Mémvij dical Franco-Chinois (Ủikdz y ban trao đlbqq ổrmet i y họmvij c Phávvjx p-Hoa)
DTLSVH
Di tífmae ch lịvfir ch sửtkeg văapuc n hóhlbi a đlbqq ưvfir ợknvy c xếhrbt p hạqcty ng
IFA
Institut Franco-Asiatique (Việwssd n Phávvjx p-Áajzw )
KĐvhyt VSTGCM
Khâflkw m đlbqq ịvfir nh Việwssd t-sửtkeg thôxjbq ng giávvjx m cưvfir ơtryb ng mụyukk c
Đvhyt NLTCB
Đvhyt ạqcty i Nam liệwssd t truyệwssd n chífmae nh biêkmqq n
Đvhyt NLTTB
Đvhyt ạqcty i Nam liệwssd t truyệwssd n tiềdcvl n biêkmqq n
Đvhyt NNTC
Đvhyt ạqcty i Nam nhấdcvl t thốfqaj ng chífmae
Đvhyt NTLCB
Đvhyt ạqcty i Nam thựxoar c lụyukk c chífmae nh biêkmqq n
Đvhyt NTLTB
Đvhyt ạqcty i Nam thựxoar c lụyukk c tiềdcvl n biêkmqq n
Đvhyt VSKTT
Đvhyt ạqcty i Việwssd t sửtkeg kýrptw toàvogy n thưvfir
MCMS
Môxjbq ng-cổrmet mậxqip t sửtkeg
NS
Nguyêkmqq n-sửtkeg
TS
Tốfqaj ng-sửtkeg
TTDS
Thuậxqip n Thiêkmqq n di sửtkeg
Thay lờtryb i tựxoar a
Thưvfir viếhrbt t cho tuổrmet i trẻtuph Việwssd t-Nam,
Đvhyt âflkw y làvogy nhữtuph ng dòhfcd ng távvjx c giảfqaj viếhrbt t cho tuổrmet i trẻtuph Việwssd t, dùtdau ởikdz trong nưvfir ớqzte c hay ởikdz ngoàvogy i lãahcz nh thổrmet Việwssd t-Nam.
Xin cávvjx c vịvfir cao minh bỏfmjr qua, chẳyxiy ng nêkmqq n bậxqip n tâflkw m.
Cávvjx c bạqcty n trẻtuph thâflkw n,
Tôxjbq i ngồoirr i viếhrbt t nhữtuph ng dòhfcd ng tâflkw m huyếhrbt t nàvogy y gửtkeg i đlbqq ếhrbt n cávvjx c bạqcty n, nhâflkw n Thưvfir -việwssd n Việwssd t-Nam tạqcty i Hoa-kỳwiaz távvjx i bảfqaj n lầcpzl n thứoirr nhấdcvl t bộiwcy Anh-linh thầcpzl n võsaew tộiwcy c Việwssd t.
Tôxjbq i khởikdz i thảfqaj o thuậxqip t côxjbq ng cuộiwcy c dựxoar ng nưvfir ớqzte c vàvogy giữtuph nưvfir ớqzte c củxoar a tổrmet tiêkmqq n ta vàvogy o tuổrmet i 29 (1968). Tífmae nh đlbqq ếhrbt n nay trảfqaj i 33 năapuc m. Ba mưvfir ơtryb i ba năapuc m so vớqzte i lịvfir ch sửtkeg thìmaqg khôxjbq ng dàvogy i, nhưvfir ng so vớqzte i đlbqq ờtryb i ngưvfir ờtryb i, quảfqaj đlbqq ãahcz chiếhrbt m mộiwcy t khoảfqaj ng quávvjx quan trọmvij ng. Suốfqaj t thờtryb i gian đlbqq óhlbi , gầcpzl n nhưvfir tôxjbq i vưvfir ợknvy t qua tấdcvl t cảfqaj nhữtuph ng dịvfir p may đlbqq ưvfir ợknvy c hưvfir ởikdz ng thụyukk , đlbqq ểwgot hoàvogy n thàvogy nh kỳwiaz vọmvij ng củxoar a tiềdcvl n nhâflkw n, đlbqq ểwgot đlbqq ạqcty t đlbqq ưvfir ợknvy c ưvfir ớqzte c nguyệwssd n.
Ưghwu ớqzte c nguyệwssd n củxoar a tôxjbq i làvogy thuậxqip t côxjbq ng cuộiwcy c dựxoar ng nưvfir ớqzte c, giữtuph nưvfir ớqzte c vĩazdo đlbqq ạqcty i củxoar a tổrmet tiêkmqq n ta trong năapuc m nghìmaqg n năapuc m lịvfir ch sửtkeg . Khởikdz i thảfqaj o, tôxjbq i đlbqq ãahcz cùtdau ng phụyukk thâflkw n luậxqip n bàvogy n đlbqq ếhrbt n gầcpzl n mộiwcy t năapuc m, đlbqq ểwgot đlbqq ịvfir nh rõsaew đlbqq oạqcty n nàvogy o nêkmqq n thuậxqip t, đlbqq oạqcty n nàvogy o khôxjbq ng nêkmqq n thuậxqip t. Nhấdcvl t, làvogy sao trong bốfqaj n mưvfir ơtryb i năapuc m, tôxjbq i cóhlbi thểwgot thựxoar c hiệwssd n trọmvij n vẹsnuo n. Sau khi đlbqq ẵyjsm n đlbqq o, tôxjbq i chia lịvfir ch sửtkeg làvogy m 5 thờtryb i kỳwiaz cầcpzl n phảfqaj i thựxoar c hiệwssd n:
1. Thờtryb i kỳwiaz Lĩazdo nh-Nam, thuậxqip t côxjbq ng nghiệwssd p củxoar a vua Trưvfir ng cùtdau ng 162 tưvfir ớqzte ng khởikdz i nghĩazdo a vàvogy o đlbqq ầcpzl u thếhrbt kỷiefg thứoirr nhấdcvl t. Đvhyt âflkw y làvogy cuộiwcy c khởikdz i nghĩazdo a thàvogy nh côxjbq ng, chỉnqga đlbqq ạqcty o bởikdz i mộiwcy t nhữtuph ng nữtuph anh hùtdau ng, màvogy trêkmqq n thếhrbt gian chưvfir a mộiwcy t phụyukk nữtuph nưvfir ớqzte c nàvogy o cóhlbi thểwgot so sávvjx nh. Ba bộiwcy sávvjx ch thuậxqip t thờtryb i kỳwiaz nàvogy y mang têkmqq n Anh-hùtdau ng Lĩazdo nh-Nam 4 quyểwgot n, Đvhyt ộiwcy ng-đlbqq ìmaqg nh hồoirr ngoạqcty i sửtkeg 3 quyểwgot n, Cẩvuxo m-khêkmqq di hậxqip n 4 quyểwgot n, tổrmet ng cộiwcy ng 11 quyểwgot n, 3510 trang. ...
Chắazdo c cóhlbi bạqcty n hỏfmjr i tôxjbq i rằnsfi ng tạqcty i sao trưvfir ớqzte c vua Trưvfir ng, tộiwcy c Việwssd t từurvm ng cóhlbi nhữtuph ng thờtryb i rựxoar c hàvogy o quang nhưvfir Phùtdau -đlbqq ổrmet ng Thiêkmqq n-vưvfir ơtryb ng đlbqq ávvjx nh giặlbqq c Ârptw n. Trung-tífmae n hầcpzl u Vũhfcd Bảfqaj o-Trung thờtryb i vua An-Dưvfir ơtryb ng phávvjx quâflkw n Tầcpzl n; màvogy khôxjbq ng thuậxqip t? Xin thưvfir a, nhữtuph ng huâflkw n nghiệwssd p đlbqq óhlbi đlbqq ếhrbt n thờtryb i vua Trưvfir ng đlbqq ãahcz trởikdz thàvogy nh chủxoar đlbqq ạqcty o củxoar a ngưvfir ờtryb i Việwssd t, nêkmqq n đlbqq ưvfir ợknvy c nhắazdo c đlbqq ếhrbt n trong suốfqaj t 3510 trang.
2. Thờtryb i kỳwiaz Tiêkmqq u-sơtryb n, tiềdcvl n nhâflkw n khôxjbq ng khuyếhrbt n khífmae ch tôxjbq i viếhrbt t vềdcvl thờtryb i kỳwiaz Tiêkmqq u-sơtryb n, vìmaqg viếhrbt t vềdcvl thờtryb i nàvogy y thìmaqg phảfqaj i thuậxqip t chiếhrbt n côxjbq ng vưvfir ợknvy t biêkmqq n Bắazdo c phạqcty t củxoar a Linh-nhâflkw n hoàvogy ng thávvjx i hậxqip u (Ỷpbbv -Lan) vàvogy Thávvjx i-úgosb y Lýrptw Thưvfir ờtryb ng-Kiệwssd t. Nguyêkmqq n do cávvjx c ngưvfir ờtryb i đlbqq ềdcvl u làvogy nhàvogy nho. Màvogy nhàvogy nho thìmaqg cựxoar c kỳwiaz ghémvij t việwssd c cávvjx c bàvogy Thávvjx i-hậxqip u cũhfcd ng nhưvfir hoạqcty n quan nắazdo m quyềdcvl n. Trong lịvfir ch sửtkeg Hoa-Việwssd t, cóhlbi khôxjbq ng biếhrbt t bao nhiêkmqq u cávvjx c bàvogy Thávvjx i-hậxqip u nhâflkw n ấdcvl u quâflkw n lêkmqq n ngôxjbq i, ngồoirr i phụyukk chífmae nh, rồoirr i chuyêkmqq n quyềdcvl n, dâflkw m đlbqq ãahcz ng, gâflkw y cho nưvfir ớqzte c loạqcty n. Còhfcd n bọmvij n hoạqcty n quan, nhờtryb vàvogy o vịvfir thếhrbt tôxjbq i đlbqq òhfcd i hầcpzl u hạqcty vua, chúgosb a cùtdau ng cac bàvogy trong hậxqip u cung màvogy nắazdo m quyềdcvl n, gâflkw y ra khôxjbq ng biếhrbt t bao nhiêkmqq u việwssd c loạqcty n ly, phávvjx hoạqcty i kỷiefg cưvfir ơtryb ng đlbqq ấdcvl t nưvfir ớqzte c. Nhưvfir ng ngàvogy y nay nhữtuph ng bàvogy Thávvjx i-hậxqip u ngu dốfqaj t, nhữtuph ng hoạqcty n quan khôxjbq ng còhfcd n nữtuph a. Vìmaqg vậxqip y tôxjbq i quyếhrbt t đlbqq ịvfir nh viếhrbt t vềdcvl thờtryb i kỳwiaz Tiêkmqq u-sơtryb n, thuậxqip t giai đlbqq oạqcty n triềdcvl u Lýrptw dùtdau ng đlbqq ứoirr c từurvm bi hỷiefg xảfqaj củxoar a Phậxqip t-giávvjx o đlbqq ểwgot trịvfir nưvfir ớqzte c, tạqcty o hạqcty nh phúgosb c cho dâflkw n, cùtdau ng chiếhrbt n côxjbq ng phífmae a Bắazdo c đlbqq ávvjx nh Tốfqaj ng, phífmae a Nam mởikdz rộiwcy ng bờtryb cõsaew i.
3. Thờtryb i kỳwiaz Đvhyt ôxjbq ng-a, tứoirr c thờtryb i Trầcpzl n. Vìmaqg trong chữtuph Nho, chữtuph Đvhyt ôxjbq ng vớqzte i chữtuph A thàvogy nh chữtuph Trầcpzl n, nêkmqq n sửtkeg gọmvij i triềdcvl u Trầcpzl n làvogy triềdcvl u Đvhyt ôxjbq ng-a. Nộiwcy i dung thuậxqip t ba cuộiwcy c thắazdo ng Môxjbq ng-cổrmet củxoar a quâflkw n dâflkw n đlbqq ờtryb i Trầcpzl n. Nhưvfir cávvjx c bạqcty n biếhrbt t, quâflkw n Môxjbq ng-cổrmet thắazdo ng từurvm Áajzw sang Ârptw u, đlbqq ặlbqq t nềdcvl n cai trịvfir mấdcvl y trăapuc m năapuc m. Họmvij chỉnqga bạqcty i duy nhấdcvl t tạqcty i Nhậxqip t-bảfqaj n vàvogy Việwssd t-Nam. Họmvij bạqcty i tạqcty i Nhậxqip t-bảfqaj n thìmaqg dễsaew hiểwgot u, vìmaqg Môxjbq ng-cổrmet làvogy quâflkw n Kỵxyes . Họmvij bỏfmjr ngựxoar a đlbqq ávvjx nh thủxoar y chiếhrbt n, thìmaqg cávvjx i bạqcty i đlbqq ãahcz thấdcvl y trưvfir ớqzte c. Nhưvfir ng tạqcty i Việwssd t-Nam tạqcty i sao họmvij bạqcty i?
4. Thờtryb i kỳwiaz Lam-sơtryb n, thuậxqip t cuộiwcy c khởikdz i nghĩazdo a đlbqq ávvjx nh đlbqq uổrmet i ngoạqcty i xâflkw m, távvjx i lậxqip p tựxoar trịvfir , do mộiwcy t nôxjbq ng dâflkw n làvogy Lêkmqq Lợknvy i chỉnqga đlbqq ạqcty o. (1418-1428)
5. Thờtryb i kỳwiaz Tâflkw y-sơtryb n, lạqcty i đlbqq ưvfir ợknvy c chỉnqga đlbqq ạqcty o bởikdz i nhữtuph ng anh hùtdau ng ávvjx o vảfqaj i, távvjx i thốfqaj ng nhấdcvl t đlbqq ấdcvl t nưvfir ớqzte c, rồoirr i chỉnqga mộiwcy t trậxqip n quémvij t sạqcty ch 20 vạqcty n quâflkw n Thanh vàvogy mộiwcy t trăapuc m vạqcty n dâflkw n phu.
Khi tôxjbq i viếhrbt t nhữtuph ng dòhfcd ng nàvogy y, tôxjbq i đlbqq ãahcz hoàvogy n thàvogy nh tấdcvl t cảfqaj 9 bộiwcy , 35 quyểwgot n, khoảfqaj ng 13.000 trang. Năapuc m nay (2001), tôxjbq i đlbqq ãahcz bưvfir ớqzte c vàvogy o tuổrmet i 62 rồoirr i, tuy nhiêkmqq n sứoirr c khỏfmjr e còhfcd n tốfqaj t, tinh thầcpzl n vẫvhyt n minh mẫvhyt n đlbqq ểwgot thuậxqip t tiếhrbt p ba bộiwcy nữtuph a. Mộiwcy t làvogy bộiwcy Anh-hùtdau ng Đvhyt ôxjbq ng-a gưvfir ơtryb m thiêkmqq ng Hàvogy m-tửtkeg , nóhlbi i vềdcvl chiếhrbt n thắazdo ng Môxjbq ng-cổrmet lầcpzl n thứoirr nhìmaqg vàvogy ba. Hai làvogy bộiwcy Anh-hùtdau ng Lam-sơtryb n. Ba làvogy bộiwcy Anh-hùtdau ng Tâflkw y-sơtryb n. Tổrmet ng cộiwcy ng, tôxjbq i còhfcd n nợknvy Tổrmet -tiêkmqq n, nợknvy Dâflkw n-tộiwcy c, nợknvy cávvjx c bạqcty n khoảfqaj ng 7.500 trang nữtuph a. Tôxjbq i tin rằnsfi ng tôxjbq i sẽtgcz trảfqaj xong nợknvy trưvfir ớqzte c khi gốfqaj i mỏfmjr i, trưvfir ớqzte c khi linh mẫvhyt n ra đlbqq i.
Vềdcvl thờtryb i kỳwiaz Tiêkmqq u-sơtryb n chia làvogy m năapuc m giai đlbqq oạqcty n.
Giai đlbqq oạqcty n mộiwcy t, thuậxqip t lạqcty i côxjbq ng cuộiwcy c dựxoar ng nưvfir ớqzte c củxoar a cávvjx c tăapuc ng ni. Bằnsfi ng cávvjx ch nàvogy o, cávvjx c vịvfir tăapuc ng hồoirr i đlbqq óhlbi đlbqq ãahcz dạqcty y dỗqzte , giúgosb p đlbqq ỡfekq mộiwcy t thiếhrbt u niêkmqq n cùtdau ng khổrmet trởikdz thàvogy nh đlbqq ạqcty i tưvfir ớqzte ng, rồoirr i thàvogy nh mộiwcy t hoàvogy ng đlbqq ếhrbt nhâflkw n từurvm bậxqip c nhấdcvl t lịvfir ch sửtkeg . Giai đlbqq oạqcty n nàvogy y mang têkmqq n Anh-hùtdau ng Tiêkmqq u-sơtryb n dàvogy i 1120 trang, 3 quyểwgot n. Tiêkmqq u-sơtryb n làvogy têkmqq n ngôxjbq i chùtdau a, cũhfcd ng làvogy têkmqq n củxoar a mộiwcy t ngọmvij n núgosb i, theo khoa phong thủxoar y thìmaqg nhờtryb ngôxjbq i mộiwcy họmvij Lýrptw kếhrbt t phávvjx t trêkmqq n núgosb i Tiêkmqq u-sơtryb n màvogy Lýrptw Côxjbq ng-Uẩvuxo n trởikdz thàvogy nh hoàvogy ng đlbqq ếhrbt , lậxqip p ra triềdcvl u đlbqq ìmaqg nh họmvij Lýrptw làvogy m vua 215 năapuc m (1010-1225). Trong thờtryb i gian nàvogy y, con trai thứoirr củxoar a vua Lỳwiaz Thávvjx i-tổrmet làvogy Lýrptw Long-Bồoirr tưvfir ớqzte c phong Khai-Quốfqaj c vưvfir ơtryb ng, cùtdau ng 9 ngưvfir ờtryb i bạqcty n kếhrbt t thàvogy nh Thuậxqip n-Thiêkmqq n thậxqip p hùtdau ng; lậxqip p chífmae chiếhrbt m lạqcty i lãahcz nh thổrmet Đvhyt ạqcty i-Việwssd t bịvfir Trung-quốfqaj c cưvfir ớqzte p sau khi đlbqq ávvjx nh bạqcty i vua Trưvfir ng.
Giai đlbqq oạqcty n hai, vàvogy o thờtryb i vua Lýrptw Thávvjx i-tổrmet trịvfir vìmaqg . Đvhyt ấdcvl t nưvfir ớqzte c thávvjx i bìmaqg nh, dâflkw n chúgosb ng sốfqaj ng yêkmqq n vui. Nhưvfir ng khi vua Lýrptw Thávvjx i-tổrmet lêkmqq n ngôxjbq i, vớqzte i sựxoar cốfqaj vấdcvl n củxoar a cávvjx c tăapuc ng ni, vớqzte i đlbqq ứoirr c từurvm bi khi còhfcd n ởikdz chùtdau a, ngàvogy i ban chỉnqga ảfqaj n xávvjx cho tấdcvl t cảfqaj cávvjx c tộiwcy i đlbqq ồoirr trong nưvfir ớqzte c. Trong đlbqq ávvjx m đlbqq óhlbi , cóhlbi mộiwcy t tôxjbq n giávvjx o, màvogy thờtryb i đlbqq óhlbi gọmvij i làvogy Hồoirr ng-thiếhrbt t. Tôxjbq n giávvjx o nàvogy y du nhậxqip p từurvm phưvfir ơtryb ng Tâflkw y Trung-quốfqaj c, rồoirr i vàvogy o đlbqq ấdcvl t Việwssd t, giávvjx o chúgosb ng rấdcvl t đlbqq ôxjbq ng. Nhâflkw n đlbqq ưvfir ợknvy c ávvjx n xávvjx , giávvjx o đlbqq ồoirr Hồoirr ng-thiếhrbt t quy tụyukk nhau mưvfir u dâflkw ng nưvfir ớqzte c cho Tốfqaj ng, rồoirr i gâflkw y loạqcty n. Nhưvfir ng cuốfqaj i cùtdau ng bịvfir Thuậxqip n-Thiêkmqq n thậxqip p hùtdau ng dùtdau ng chủxoar đlbqq ạqcty o củxoar a tộiwcy c Việwssd t đlbqq ávvjx nh bạqcty i. Giai đlbqq oạqcty n nàvogy y mang têkmqq n Thuậxqip n-Thiêkmqq n di sửtkeg , 1080 trang, 3 quyểwgot n. Thuậxqip n-Thiêkmqq n làvogy niêkmqq n hiệwssd u củxoar a vua Lýrptw Thávvjx i-tổrmet .
Giai đlbqq oạqcty n ba, thuậxqip t lạqcty i tổrmet chứoirr c, sinh hoạqcty t củxoar a 207 bộiwcy tộiwcy c ífmae t ngưvfir ờtryb i nằnsfi m giữtuph a Trung-quốfqaj c vàvogy Đvhyt ạqcty i-Việwssd t. Bằnsfi ng cávvjx ch nàvogy o họmvij luôxjbq n làvogy hàvogy ng vàvogy o bảfqaj o vệwssd Đvhyt ạqcty i-Việwssd t, vàvogy họmvij đlbqq ãahcz chốfqaj ng lạqcty i cuộiwcy c xâflkw m lăapuc ng tầcpzl m ăapuc n đlbqq âflkw u củxoar a triềdcvl u Tốfqaj ng. Đvhyt âflkw y làvogy vùtdau ng còhfcd n mang di tífmae ch sốfqaj ng theo chếhrbt đlbqq ộiwcy Lạqcty c-hầcpzl u, Lạqcty c-tưvfir ớqzte ng củxoar a thờtryb i vua Hùtdau ng, vua An-Dưvfir ơtryb ng, vua Trưvfir ng. Trêkmqq n cao nhấdcvl t cóhlbi mộiwcy t vua Bàvogy , do cávvjx c đlbqq ộiwcy ng trưvfir ởikdz ng, châflkw u trưvfir ởikdz ng bầcpzl u. Vua chỉnqga cóhlbi tífmae nh cávvjx ch tưvfir ợknvy ng trưvfir ng củxoar a tôxjbq n giávvjx o thờtryb cávvjx c anh hùtdau ng dâflkw n tộiwcy c, đlbqq ãahcz đlbqq ưvfir ợknvy c huyềdcvl n thoạqcty i thàvogy nh cávvjx c vịvfir thầcpzl n. Còhfcd n thựxoar c quyềdcvl n vẫvhyt n do cávvjx c châflkw u, đlbqq ộiwcy ng trưvfir ởikdz ng theo chếhrbt đlbqq ộiwcy cha truyềdcvl n con nốfqaj i hoặlbqq c bầcpzl u cửtkeg . Cávvjx c bộiwcy tộiwcy c nàvogy y, ngàvogy y nay vẫvhyt n còhfcd n tồoirr n tạqcty i ởikdz phífmae a Nam Quảfqaj ng-Tâflkw y, Vâflkw n-Nam vàvogy phífmae a Bắazdo c Việwssd t-Nam. Trong nhữtuph ng năapuc m 1977-1992, nhờtryb côxjbq ng távvjx c cho Ủikdz y-ban trao đlbqq ổrmet i y họmvij c Phávvjx p-hoa (Commitémvij Mémvij dical Franco-Chinois, viếhrbt t tắazdo t làvogy CMFC), tôxjbq i đlbqq ãahcz lặlbqq n lộiwcy i hầcpzl u hếhrbt t nhữtuph ng vùtdau ng nàvogy y, vàvogy tìmaqg m ra biêkmqq n giớqzte i thờtryb i Lýrptw lêkmqq n phífmae a Bắazdo c củxoar a biêkmqq n giớqzte i ngàvogy y nay chỗqzte thìmaqg 45 câflkw y sốfqaj . Cóhlbi chỗqzte lêkmqq n tớqzte i 143 câflkw y sốfqaj . Bộiwcy nàvogy y mang têkmqq n Anh-hùtdau ng Bắazdo c-cưvfir ơtryb ng, 1556 trang, 4 quyểwgot n.
Bộiwcy Anh-linh thầcpzl n võsaew tộiwcy c Việwssd t màvogy cávvjx c bạqcty n đlbqq ang cầcpzl m trêkmqq n tay, 1708 trang, gồoirr m 4 quyểwgot n, thuộiwcy c giai đlbqq oạqcty n bốfqaj n củxoar a thờtryb i kỳwiaz Tiêkmqq u-sơtryb n. Bộiwcy nàvogy y nốfqaj i tiếhrbt p bộiwcy Anh-hùtdau ng Bắazdo c-cưvfir ơtryb ng. Đvhyt âflkw y làvogy thờtryb i kỳwiaz cựxoar c thịvfir nh củxoar a triềdcvl u đlbqq ạqcty i Tiêkmqq u-sơtryb n. Nộiwcy i dung thuậxqip t bốfqaj n biếhrbt n cốfqaj quan trọmvij ng: Mộiwcy t làvogy cuộiwcy c đlbqq i sứoirr Trung-quốfqaj c củxoar a phávvjx i đlbqq oàvogy n Việwssd t, rồoirr i đlbqq ưvfir a đlbqq ếhrbt n Lýrptw -Tốfqaj ng kếhrbt t thâflkw n, Hoa-Việwssd t trảfqaj i qua mộiwcy t thờtryb i gian dàvogy i thịvfir nh trịvfir . Hai làvogy sau khi vua Lýrptw Thávvjx i-tổrmet băapuc ng hàvogy thìmaqg chưvfir vưvfir ơtryb ng nổrmet i loạqcty n, rồoirr i bịvfir Thuậxqip n-Thiêkmqq n thậxqip p hùtdau ng vàvogy Anh-hùtdau ng Bắazdo c-cưvfir ơtryb ng đlbqq ávvjx nh bạqcty i. Cuốfqaj i cùtdau ng cuộiwcy c thốfqaj ng nhấdcvl t 8 vùtdau ng tộiwcy c Việwssd t: Đvhyt ạqcty i-Việwssd t, Đvhyt ạqcty i-lýrptw , Lãahcz o-qua (Làvogy o), Xiêkmqq m-la, Chiêkmqq m-thàvogy nh, Châflkw n-lạqcty p, Bắazdo c-cưvfir ơtryb ng, vàvogy Nam-Việwssd t (Lưvfir ỡfekq ng-Quảfqaj ng)... thàvogy nh côxjbq ng. Ba làvogy Tốfqaj ng bỏfmjr thỏfmjr a ưvfir ớqzte c kếhrbt t thâflkw n Tốfqaj ng-Lýrptw , sai cávvjx c biêkmqq n thầcpzl n Nam-phưvfir ơtryb ng khífmae ch Chiêkmqq m, Làvogy o đlbqq ávvjx nh vàvogy o sau lưvfir ng Đvhyt ạqcty i-Việwssd t, Bắazdo c họmvij chuẩvuxo n bịvfir đlbqq ávvjx nh xuốfqaj ng. Đvhyt ạqcty i-Việwssd t ra tay trưvfir ớqzte c, đlbqq ầcpzl u tiêkmqq n phávvjx Chiêkmqq m, rồoirr i quay lêkmqq n đlbqq ávvjx nh chiếhrbt m lạqcty i lãahcz nh thổrmet xưvfir a. Bốfqaj n làvogy , quâflkw n Việwssd t do Nùtdau ng Trífmae Cao thốfqaj ng lĩazdo nh đlbqq ávvjx nh chiếhrbt m lạqcty i đlbqq ưvfir ợknvy c cốfqaj thổrmet thờtryb i Lĩazdo nh-Nam nay thuộiwcy c Quảfqaj ng-Đvhyt ôxjbq ng, Quảfqaj ng-Tâflkw y, Vâflkw n-Nam, Quýrptw -châflkw u, Hồoirr -Nam Trung-quốfqaj c lậxqip p ra nưvfir ớqzte c Đvhyt ạqcty i-Nam.
Cávvjx c bạqcty n trẻtuph thâflkw n mếhrbt n,
Tôxjbq i sốfqaj ng ởikdz Phávvjx p, mộiwcy t nưvfir ớqzte c thuộiwcy c Cộiwcy ng-đlbqq ồoirr ng châflkw u Ârptw u (CĐvhyt CA). Đvhyt ọmvij c sửtkeg cávvjx c nưvfir ớqzte c củxoar a CĐvhyt CA, tôxjbq i thấdcvl y trong quávvjx khứoirr họmvij cũhfcd ng chémvij m giếhrbt t nhau khủxoar ng khiếhrbt p nhưvfir Việwssd t-Nam vớqzte i Trung-quốfqaj c, nhưvfir Việwssd t-Nam vớqzte i Cambodge, Làvogy o-quốfqaj c, Thávvjx i-quốfqaj c; thếhrbt màvogy họmvij bỏfmjr qua tấdcvl t cảfqaj , đlbqq ểwgot kiếhrbt n tạqcty o mộiwcy t Cộiwcy ng-đlbqq ồoirr ng khiếhrbt n cho dâflkw n chúgosb ng hạqcty nh phúgosb c. Từurvm đlbqq óhlbi tôxjbq i nhìmaqg n vềdcvl cốfqaj quốfqaj c vàvogy tôxjbq i nảfqaj y ra ưvfir ớqzte c vọmvij ng: Biếhrbt t đlbqq âflkw u mộiwcy t ngàvogy y nàvogy o đlbqq óhlbi , cávvjx c nưvfir ớqzte c trong ASEAN khôxjbq ng trởikdz thàvogy nh mộiwcy t Cộiwcy ng-đlbqq ồoirr ng Nam-ávvjx châflkw u?
Riêkmqq ng đlbqq ốfqaj i vớqzte i Trung-quốfqaj c, tôxjbq i dávvjx m tựxoar hàvogy o làvogy mộiwcy t trong nhữtuph ng ngưvfir ờtryb i Việwssd t từurvm ng đlbqq i khắazdo p lãahcz nh thổrmet rộiwcy ng lớqzte n nàvogy y, kểwgot cảfqaj Nộiwcy i-Môxjbq ng, Thanh-hảfqaj i, Tâflkw n-cưvfir ơtryb ng, Tâflkw y-tạqcty ng, dĩazdo chífmae Môxjbq ng-cổrmet , Nam-Bắazdo c Hàvogy n. Suốfqaj t 25 năapuc m qua, khi thìmaqg tôxjbq i côxjbq ng távvjx c cho Institut Franco-Asiatique (IFA) (Việwssd n Phávvjx p-ávvjx ), khi thìmaqg tôxjbq i đlbqq i cho CMFC, khi thìmaqg tôxjbq i đlbqq i cho Coopémvij rative Europémvij nne Pharmaçeutique (CEP) ( Liêkmqq n hiệwssd p cávvjx c việwssd n bàvogy o chếhrbt dưvfir ợknvy c phẩvuxo m châflkw u Ârptw u). Nhờtryb phưvfir ơtryb ng tiệwssd n tàvogy i chávvjx nh rộiwcy ng rãahcz i, nhờtryb hiểwgot u biếhrbt t tìmaqg nh hìmaqg nh Trung-quốfqaj c từurvm trung ưvfir ơtryb ng đlbqq ếhrbt n đlbqq ịvfir a phưvfir ơtryb ng... tôxjbq i thàvogy nh côxjbq ng trong mọmvij i nhiệwssd m vụyukk . Cóhlbi thểwgot nóhlbi i, tôxjbq i từurvm ng tiếhrbt p xúgosb c, mạqcty n đlbqq àvogy m, đlbqq ốfqaj i ẩvuxo m vớqzte i hầcpzl u hếhrbt t nhữtuph ng ngưvfir ờtryb i cao cấdcvl p nhấdcvl t củxoar a Trung-quốfqaj c (1977-2001), tôxjbq i thấdcvl y rấdcvl t ífmae t ngưvfir ờtryb i cóhlbi tưvfir tưvfir ởikdz ng bàvogy nh trưvfir ớqzte ng nhưvfir ngưvfir ờtryb i ta chụyukk p mũhfcd . Trung-quốfqaj c khôxjbq ng phảfqaj i làvogy mộiwcy t thếhrbt giớqzte i huyềdcvl n bífmae . Chỉnqga cầcpzl n đlbqq ọmvij c thựxoar c kỹbras Tứoirr -thưvfir , Ngũhfcd -kinh, Nhịvfir thậxqip p tứoirr sửtkeg (24 bộiwcy chífmae nh sửtkeg ), cùtdau ng theo dõsaew i nhữtuph ng biếhrbt n cốfqaj gầcpzl n đlbqq âflkw y, rồoirr i suy nghĩazdo nhưvfir ngưvfir ờtryb i Hoa, thìmaqg lậxqip p tứoirr c cóhlbi cávvjx i chìmaqg a khóhlbi a mởikdz đlbqq ưvfir ợknvy c mọmvij i cávvjx nh cửtkeg a Trung-quốfqaj c.
Khi biếhrbt t tôxjbq i làvogy ngưvfir ờtryb i Phávvjx p gốfqaj c Việwssd t, mộiwcy t vịvfir (bậxqip c nhìmaqg trong quyềdcvl n lựxoar c Trung-quốfqaj c 1990) hỏfmjr i tôxjbq i rằnsfi ng:
" Nếhrbt u anh cầcpzl m quyềdcvl n ởikdz Việwssd t-Nam, thìmaqg anh sẽtgcz đlbqq ốfqaj i xửtkeg vớqzte i Trung-quốfqaj c nhưvfir thếhrbt nàvogy o?"
Tôxjbq i trảfqaj lờtryb i:
" Giốfqaj ng nhưvfir anh vàvogy tôxjbq i hiệwssd n thờtryb i. Chúgosb ng ta ngồoirr i ngoàvogy i vưvfir ờtryb n màvogy hoa đlbqq àvogy o, hoa mậxqip n đlbqq ang nởikdz . Chúgosb ng ta uốfqaj ng rưvfir ợknvy u Ngũhfcd -gia bìmaqg , Thiệwssd u-hưvfir ng vàvogy ăapuc n xoàvogy i nhậxqip p cảfqaj ng từurvm Lávvjx i-thiêkmqq u. Khi đlbqq àvogy m đlbqq ạqcty o, chúgosb ng ta luôxjbq n nhắazdo c tớqzte i nhữtuph ng danh ngôxjbq n củxoar a Khổrmet ng, củxoar a Mạqcty nh. Hơtryb n nữtuph a bàvogy mẹsnuo anh, tôxjbq i khôxjbq ng thấdcvl y khávvjx c bàvogy mẹsnuo tôxjbq i làvogy m bao. Cung cávvjx ch củxoar a cávvjx c con anh đlbqq ốfqaj i vớqzte i anh khôxjbq ng khávvjx c cung cávvjx ch cávvjx c con tôxjbq i đlbqq ốfqaj i vớqzte i tôxjbq i. Nhấdcvl t làvogy gưvfir ơtryb ng mặlbqq t anh vớqzte i tôxjbq i càvogy ng giốfqaj ng nhau. Chúgosb ng ta kífmae nh yêkmqq u nhau, tin tưvfir ởikdz ng nhau, thôxjbq ng cảfqaj m nhau. Tôxjbq i nghĩazdo làvogy nếhrbt u tấdcvl t cảfqaj ngưvfir ờtryb i Hoa, ngưvfir ờtryb i Việwssd t cóhlbi dịvfir p gặlbqq p nhau, họmvij cũhfcd ng sẽtgcz đlbqq ốfqaj i xửtkeg vớqzte i nhau nhưvfir anh vàvogy tôxjbq i."
Tôxjbq i nhấdcvl n mạqcty nh:
"Khổrmet ng-tửtkeg nóhlbi i: Ta hồoirr binh đlbqq ao chi sựxoar , thávvjx nh nhâflkw n bấdcvl t đlbqq ắazdo c dĩazdo dụyukk ng chi. Trung-quốfqaj c coi Việwssd t-Nam nhưvfir anh em, thìmaqg Trung-quốfqaj c cóhlbi ngưvfir ờtryb i bạqcty n tốfqaj t ởikdz Nam-thùtdau y. Còhfcd n nhưvfir Trung-quốfqaj c cứoirr gâflkw y hấdcvl n, thìmaqg Trung-quốfqaj c cóhlbi mộiwcy t kẻtuph thùtdau ởikdz sau lưvfir ng".
Cávvjx c bạqcty n trẻtuph thâflkw n,
Nhữtuph ng gìmaqg màvogy ngưvfir ờtryb i bạqcty n Trung-quốfqaj c vớqzte i tôxjbq i đlbqq àvogy m đlbqq ạqcty o khôxjbq ng cóhlbi tífmae nh chấdcvl t ýrptw tạqcty i ngôxjbq n ngoạqcty i. Câflkw u nóhlbi i trêkmqq n đlbqq âflkw y củxoar a tôxjbq i, tôxjbq i xin lấdcvl y bộiwcy Anh-linh thầcpzl n võsaew tộiwcy c Việwssd t đlbqq ểwgot dẫvhyt n chứoirr ng.
Thâflkw n chàvogy o cávvjx c bạqcty n.
Paris ngàvogy y 15 thávvjx ng 4 năapuc m 2001.
Yêkmqq n-tửtkeg cưvfir -sĩazdo Trầcpzl n Đvhyt ạqcty i-Sỹbras .
Trong Anh Linh Thầ
AHBC
Anh-hù
AHLN
Anh-hù
AHĐ
Anh-hù
AHTS
Anh-hù
ALTVTV
Anh linh thầ
ANCL
An Nam chí
CEP
Coopé
(Liê
CKDH
Cẩ
CMFC
Commité
DTLSVH
Di tí
IFA
Institut Franco-Asiatique (Việ
KĐ
Khâ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
Đ
MCMS
Mô
NS
Nguyê
TS
Tố
TTDS
Thuậ
Thay lờ
Thư
Đ
Xin cá
Cá
Tô
Tô
Ư
1. Thờ
Chắ
2. Thờ
3. Thờ
4. Thờ
5. Thờ
Khi tô
Về
Giai đ
Giai đ
Giai đ
Bộ
Cá
Tô
Riê
Khi biế
" Nế
Tô
" Giố
Tô
"Khổ
Cá
Nhữ
Thâ
Paris ngà
Yê
Chúc các bạn đọc truyện vui vẻ.
