Trưiixk ớjegr c khi vàrpye o truyệbspi n
1. Quýxzwf đayns ộywqc c giảjoou đayns ãbtnu đayns ọbcvu c Anh-hùdbmp ng Tiêbspi u-sơxxuj n giai đayns oạwjyd n mộywqc t, mang têbspi n Thầpqpa y tăjuoy ng mởjxai nưiixk ớjegr c. Thấiixk y tăjuoy ng mởjxai nưiixk ớjegr c khôwogn ng phảjoou i làrpye têbspi n mớjegr i, vìynae đayns ãbtnu xuấiixk t hiệbspi n vàrpye o đayns ầpqpa u thếkldf kỷcres thứjxai mưiixk ờtzzg i hai, đayns ểtzzg chỉbcvu chưiixk vịrein tăjuoy ng ni hồdrlw i đayns órein biếkldf n đayns ổhmja i Phậjetb t-giádrlw o từlhaw Ấywqc n-đayns ộywqc , Trung-quốfxcb c qua, thàrpye nh mộywqc t Phậjetb t-giádrlw o dâzjyf n tộywqc c. Nhâzjyf n ởjxai hoàrpye n cảjoou nh mấiixk t nưiixk ớjegr c lâzjyf u dàrpye i trong gầpqpa n nghìynae n năjuoy m, cádrlw c ngàrpye i đayns ãbtnu lồdrlw ng đayns ạwjyd o phádrlw p đayns ứjxai c Thếkldf -tôwogn n vớjegr i chủkhsf đayns ạwjyd o tộywqc c Việbspi t thờtzzg i vua Hùdbmp ng, vua An-Dưiixk ơxxuj ng vua Trưiixk ng làrpye m mộywqc t. Bởjxai i vậjetb y mớjegr i córein câzjyf u:
Đtzzg ạwjyd o phádrlw p bấiixk t dịrein quốfxcb c đayns ạwjyd o".
Vìynae nưiixk ớjegr c mấiixk t đayns ãbtnu lâzjyf u, nay cádrlw c ngàrpye i dựituv ng lạwjyd i đayns ưiixk ợwogn c, nêbspi n ngưiixk ờtzzg i đayns ưiixk ơxxuj ng thờtzzg i dùdbmp ng câzjyf u Thầpqpa y tăjuoy ng mởjxai nưiixk ớjegr c đayns ểtzzg ghi nhớjegr côwogn ng ơxxuj n.
Đtzzg ạwjyd o-phádrlw p, dâzjyf n tộywqc c làrpye mộywqc t khôwogn ng córein nghĩyotg a toàrpye n thểtzzg tộywqc c Việbspi t phảjoou i sốfxcb ng trong đayns ạwjyd o Phậjetb t, màrpye córein nghĩyotg a: Đtzzg em đayns ạwjyd o phádrlw p củkhsf a đayns ứjxai c Thếkldf -Tôwogn n ra giúpdze p dâzjyf n tộywqc c. Đtzzg em đayns ứjxai c từlhaw bi, hỷcres xảjoou làrpye m căjuoy n bảjoou n trong việbspi c trịrein dâzjyf n.
Giai đayns oạwjyd n hai, chỉbcvu rõqgem mộywqc t Phậjetb t-tửlblh trong ngôwogn i vịrein hoàrpye ng đayns ếkldf , đayns em đayns ạwjyd o phádrlw p ra trịrein nưiixk ớjegr c, làrpye m cho dâzjyf n chúpdze ng ấiixk m no, sung sưiixk ớjegr ng nhưiixk thờtzzg i vua Hùdbmp ng, vua Trưiixk ng. So sádrlw nh vớjegr i Trung-nguyêbspi n bấiixk y giờtzzg hoàrpye n toàrpye n dùdbmp ng Nho, khádrlw c hẳjegr n. Thếkldf nhưiixk ng khôwogn ng córein ma sao córein Phậjetb t? Bởjxai i vậjetb y trong triềywqc u Thuậjetb n-Thiêbspi n hoàrpye ng đayns ếkldf (Lýxzwf Thádrlw i-tổhmja ) quêbspi n ăjuoy n, quêbspi n ngủkhsf lo cho dâzjyf n, thìynae ma qủkhsf i hiệbspi n ra dưiixk ớjegr i lớjegr p Hồdrlw ng-thiếkldf t giádrlw o. Lạwjyd i córein nhữasie ng con ma, con quỷcres đayns ộywqc i lốfxcb t tăjuoy ng ni nhưiixk Nguyêbspi n-Hạwjyd nh, Hoàrpye ng-Liêbspi n, Thạwjyd ch-Phụayns ng.
2. Đtzzg ếkldf n giai đayns oạwjyd n ba thờtzzg i đayns ạwjyd i Tiêbspi u-sơxxuj n biếkldf n sang mộywqc t néxmfx t mớjegr i, thuậjetb t côwogn ng cuộywqc c phòjoou ng ngựituv biêbspi n cưiixk ơxxuj ng phícxmc a Bắrfck c củkhsf a 207 khêbspi đayns ộywqc ng, tứjxai c cádrlw c bộywqc lạwjyd c dâzjyf n tộywqc c thiểtzzg u sốfxcb . Suốfxcb t mấiixk y nghìynae n năjuoy m, cho đayns ếkldf n nay, cádrlw c khêbspi đayns ộywqc ng nhưiixk hàrpye ng ràrpye o, bảjoou o vệbspi Bắrfck c-cưiixk ơxxuj ng Đtzzg ạwjyd i-Việbspi t.
Vàrpye o thờtzzg i vua Hùdbmp ng, vua An-Dưiixk ơxxuj ng, vua Trưiixk ng, lãbtnu nh thổhmja nưiixk ớjegr c ta tớjegr i hồdrlw Đtzzg ộywqc ng-đayns ìynae nh. Riêbspi ng lĩyotg nh đayns ịrein a quậjetb n Giao-chỉbcvu gồdrlw m lưiixk u vựituv c sôwogn ng Hồdrlw ng tứjxai c Bắrfck c-Việbspi t ngàrpye y nay vàrpye vùdbmp ng lưiixk u vựituv c sôwogn ng Tảjoou -giang, Hữasie u-giang tứjxai c vùdbmp ng Nam Trung-quốfxcb c nhưiixk : Lộywqc c-xuâzjyf n, Nguyêbspi n-dưiixk ơxxuj ng, Khâzjyf u-bắrfck c, Văjuoy n-sơxxuj n, Phúpdze -đayns ịrein nh (thuộywqc c Vâzjyf n-Nam). Mộywqc t phầpqpa n phícxmc a Tâzjyf y-Nam sôwogn ng Tảjoou -giang nhưiixk Đtzzg iềywqc n-lâzjyf m, Bádrlw ch-sắrfck c, Đtzzg iềywqc n-dưiixk ơxxuj ng, Đtzzg iềywqc n-Đtzzg ôwogn ng, Sùdbmp ng-tảjoou , Bồdrlw -Bắrfck c, Nhạwjyd c-xuyêbspi n thuộywqc c Quảjoou ng-Tâzjyf y.(1)
Nhữasie ng năjuoy m 1981-1982-1983 khi côwogn ng tádrlw c cho Liêbspi n-hiệbspi p cádrlw c việbspi n bàrpye o chếkldf châzjyf u Âayns u (Coopéxmfx rative Européxmfx enne Pharmaceutique, viếkldf t tắrfck t làrpye CEP), Ủhuki y-ban trao đayns ổhmja i Y-họbcvu c Phádrlw p-Hoa (Comitéxmfx Méxmfx dical Franco-Chinois, viếkldf t tắrfck t làrpye CMFC) du hàrpye nh sưiixk u khảjoou o trong cádrlw c vùdbmp ng trêbspi n, tôwogn i đayns ãbtnu đayns ưiixk ợwogn c phỏguqd ng vấiixk n trưiixk ớjegr c sau gầpqpa n năjuoy m mưiixk ơxxuj i giòjoou ng họbcvu trong vùdbmp ng nàrpye y. Córein tớjegr i bốfxcb n mưiixk ơxxuj i ba giòjoou ng cho biếkldf t gia phảjoou chéxmfx p rằdctw ng, tổhmja tiêbspi n họbcvu vàrpye o thờtzzg i Tốfxcb ng còjoou n làrpye ngưiixk ờtzzg i Việbspi t. Tôwogn i cũklfv ng mòjoou mẫgqgu m vàrpye o bảjoou o tàrpye ng việbspi n đayns ịrein a phưiixk ơxxuj ng, cơxxuj quan bảjoou o tồdrlw n di tícxmc ch cấiixk p xãbtnu đayns ểtzzg nghiêbspi n cứjxai u vềywqc kếkldf t quảjoou nhữasie ng cuộywqc c khai quậjetb t trong cádrlw c vùdbmp ng nórein i trêbspi n.
Mộywqc t sốfxcb mộywqc tìynae m thấiixk y nhữasie ng viêbspi n gạwjyd ch trêbspi n nắrfck p quan tàrpye i ghi têbspi n ngưiixk ờtzzg i quádrlw cốfxcb vớjegr i nhữasie ng niêbspi n hiệbspi u củkhsf a:
_ Vua Lêbspi -đayns ạwjyd i-Hàrpye nh nhưiixk Thiêbspi n-Phúpdze c (980-988) Hưiixk ng-thốfxcb ng (989-993) Ứiixk ng-thiêbspi n (994-1005),
_ Vua Lýxzwf Thádrlw i-Tổhmja nhưiixk Thuậjetb n-Thiêbspi n (1010-1028), Lýxzwf Thádrlw i-Tôwogn ng nhưiixk Thiêbspi n-Thàrpye nh (1028-1033) Thôwogn ng-Thụayns y (1034-1037).
_ Di tícxmc ch gầpqpa n nhấiixk t làrpye ngôwogn i mộywqc giòjoou ng họbcvu Quádrlw ch ởjxai vùdbmp ng Đtzzg iềywqc n-Đtzzg ôwogn ng thuộywqc c Quảjoou ng-Tâzjyf y ghi:
Quádrlw ch côwogn ng húpdze y Tuầpqpa n. Thụayns y Minh-Mẫgqgu n
Chung ưiixk thậjetb p tam nhậjetb t, thậjetb p nhịrein nguyệbspi t, Týxzwf thờtzzg i
Kim vưiixk ơxxuj ng Đtzzg ạwjyd i-Đtzzg ịrein nh, bádrlw t niêbspi n, Ấywqc t-Mãbtnu o
Nghĩyotg a làrpye : Ômktb ng họbcvu Quádrlw ch têbspi n làrpye Tuầpqpa n, têbspi n thụayns y làrpye Minh-Mẫgqgu n, từlhaw trầpqpa n giờtzzg Týxzwf ngàrpye y mưiixk ờtzzg i ba, thádrlw ng chạwjyd p. Nhằdctw m niêbspi n hiệbspi u đayns ứjxai c vua Đtzzg ạwjyd i-Đtzzg ịrein nh năjuoy m thứjxai tádrlw m, tứjxai c năjuoy m Ấywqc t-Mãbtnu o. Tra trong sửlblh , Đtzzg ạwjyd i-Đtzzg ịrein nh làrpye niêbspi n hiệbspi u củkhsf a vua Lýxzwf Anh-Tôwogn ng. Năjuoy m thứjxai tádrlw m làrpye năjuoy m 1147.
Tạwjyd i Khâzjyf u-bắrfck c, Văjuoy n-sơxxuj n, Phúpdze c-đayns ịrein nh thuộywqc c Vâzjyf n-Nam còjoou n córein đayns ềywqc n, miếkldf u thờtzzg côwogn ng chúpdze a Bảjoou o-Hòjoou a, nhưiixk ng khôwogn ng biếkldf t côwogn ng chúpdze a Bảjoou o-Hòjoou a Lýxzwf hay Thâzjyf n. Ngưiixk ờtzzg i ta đayns ãbtnu khai quậjetb t nhiềywqc u mộywqc ngưiixk ờtzzg i Việbspi t, ghi lạwjyd i nhữasie ng di tícxmc ch đayns ờtzzg i Trầpqpa n vớjegr i niêbspi n hiệbspi u vua Trầpqpa n Thádrlw i-Tôwogn ng, Nhâzjyf n-tôwogn ng.
Giữasie a hai vùdbmp ng đayns ồdrlw ng bằdctw ng Tảjoou -giang, Hữasie u-giang vớjegr i Trung-châzjyf u Bắrfck c-Việbspi t chia cádrlw ch nhau bằdctw ng khu rừlhaw ng núpdze i Bắrfck c-biêbspi n ngàrpye y nay. Trong đayns ádrlw m rừlhaw ng núpdze i nàrpye y córein 207 nhórein m sắrfck c tộywqc c Mèekww o, Thádrlw i, Mádrlw n, Nùdbmp ng, Tàrpye y, Mưiixk ờtzzg ng. Sửlblh gia Trung-quốfxcb c gọbcvu i họbcvu làrpye Man-dâzjyf n, hoặcxmc c Khêbspi -đayns ộywqc ng. Sựituv thựituv c nhữasie ng khêbspi -đayns ộywqc ng làrpye di tícxmc ch củkhsf a cádrlw c Lạwjyd c-ấiixk p thờtzzg i vua Văjuoy n-lang, Âayns u-lạwjyd c, Lĩyotg nh-Nam còjoou n sórein t lạwjyd i.
Khi Mãbtnu Việbspi n chiếkldf m trọbcvu n Lĩyotg nh-Nam. Y trồdrlw ng mộywqc t cộywqc t Đtzzg ồdrlw ng-trụayns ởjxai biêbspi n giớjegr i Giao-chỉbcvu , Quếkldf -lâzjyf m, Tưiixk ợwogn ng-quậjetb n. Nếkldf u vậjetb y, đayns ồdrlw ng trụayns phảjoou i nằdctw m ởjxai khu tứjxai giádrlw c Nam-ninh, Liễfhfr u-châzjyf u, Bắrfck c-sắrfck c, Nam-đayns ơxxuj n, chứjxai khôwogn ng thểtzzg nằdctw m trong lãbtnu nh thổhmja Bắrfck c-Việbspi t.
Thờtzzg i vua Ngôwogn đayns ádrlw nh quâzjyf n Nam-Hádrlw n, ngàrpye i chỉbcvu đayns uổhmja i chúpdze ng khỏguqd i trung châzjyf u Bắrfck c-Việbspi t, tớjegr i vùdbmp ng núpdze i non Bắrfck c-cưiixk ơxxuj ng ngàrpye y nay, tứjxai c đayns uổhmja i khỏguqd i phầpqpa n lưiixk u vựituv c sôwogn ng Hồdrlw ng, chứjxai khôwogn ng đayns uổhmja i khỏguqd i lĩyotg nh đayns ịrein a Giao-chỉbcvu cũklfv . Từlhaw đayns ấiixk y biêbspi n cưiixk ơxxuj ng Hoa-Việbspi t ngăjuoy n cádrlw ch nhau bằdctw ng khu núpdze i non Bắrfck c-cưiixk ơxxuj ng vớjegr i 207 Khêbspi -đayns ộywqc ng.
Trong thờtzzg i gian Bắrfck c-thuộywqc c, cádrlw c khêbspi -đayns ộywqc ng vàrpye biêbspi n cưiixk ơxxuj ng khôwogn ng đayns ặcxmc t ra. Vìynae ngưiixk ờtzzg i Hoa coi toàrpye n thểtzzg lãbtnu nh thổhmja ta thuộywqc c Thiêbspi n-hạwjyd tứjxai c đayns ấiixk t củkhsf a họbcvu .
Lúpdze c vua Lêbspi Đtzzg ạwjyd i-Hàrpye nh đayns ádrlw nh Nam-Hádrlw n, cũklfv ng khôwogn ng chiếkldf m lạwjyd i lãbtnu nh thổhmja Lĩyotg nh-Nam cũklfv đayns ãbtnu đayns àrpye nh, màrpye khôwogn ng đayns òjoou i lạwjyd i toàrpye n vẹuwjl n cốfxcb thổhmja Gia-chỉbcvu . Thàrpye nh ra cádrlw c khêbspi -đayns ộywqc ng khi ta mạwjyd nh theo ta, khi Tầpqpa u mạwjyd nh theo Tầpqpa u.
Đtzzg ếkldf n đayns ờtzzg i Lýxzwf , Đtzzg ạwjyd i-Việbspi t giầpqpa u mạwjyd nh, triềywqc u đayns ìynae nh mớjegr i nghĩyotg đayns ếkldf n việbspi c chiếkldf m lạwjyd i 207 khêbspi đayns ộywqc ng, vìynae biếkldf t mìynae nh ởjxai gầpqpa n, Tốfxcb ng ởjxai xa.
Việbspi c đayns ầpqpa u tiêbspi n, vua Lýxzwf Thádrlw i-Tổhmja (Thuậjetb n-Thiêbspi n hoàrpye ng đayns ếkldf ) phong cho Thâzjyf n Thiệbspi u-Anh thốfxcb ng lĩyotg nh 207 khêbspi -đayns ộywqc ng. Ngàrpye i gảjoou côwogn ng chúpdze a thứjxai nhìynae cho con Thiệbspi u-Anh làrpye Thừlhaw a-Qúpdze y, vớjegr i sắrfck c phong Lĩyotg nh-Nam bảjoou o-quốfxcb c, hoàrpye dâzjyf n côwogn ng chúpdze a, gọbcvu i tắrfck t làrpye côwogn ng chúpdze a Bảjoou o-Hòjoou a. Hai ngưiixk ờtzzg i ra sứjxai c tranh dàrpye nh thốfxcb ng nhấiixk t cádrlw c khêbspi đayns ộywqc ng nhưiixk ng khôwogn ng thàrpye nh.
Con củkhsf a côwogn ng-chúpdze a Bảjoou o-Hòjoou a cùdbmp ng phòjoou mãbtnu Thâzjyf n Thừlhaw a-Quýxzwf làrpye Thâzjyf n Thiệbspi u-Thádrlw i lạwjyd i đayns ưiixk ợwogn c vua Lýxzwf Thádrlw i-Tôwogn ng gảjoou côwogn ng chúpdze a Bìynae nh-Dưiixk ơxxuj ng cho. Chícxmc nh côwogn ng chúpdze a Bìynae nh-Dưiixk ơxxuj ng, cùdbmp ng phòjoou mãbtnu Thâzjyf n Thiệbspi u-Thádrlw i đayns ãbtnu thàrpye nh côwogn ng trong việbspi c chiếkldf m lạwjyd i toàrpye n vẹuwjl n 207 khêbspi đayns ộywqc ng, thốfxcb ng nhấiixk t thàrpye nh nưiixk ớjegr c Bắrfck c-biêbspi n. Hai vịrein còjoou n tiếkldf n lêbspi n phícxmc a Bắrfck c vùdbmp ng núpdze i đayns i vàrpye o vùdbmp ng lưiixk u vựituv c Tảjoou , Hữasie u-giang.
Bộywqc sádrlw ch nàrpye y thuậjetb t giai đayns oạwjyd n chiếkldf n tranh đayns órein . Giai đayns oạwjyd n dàrpye nh cốfxcb thổhmja trong thờtzzg i đayns ạwjyd i Tiêbspi u-sơxxuj n mang têbspi n Bìynae nh-Dưiixk ơxxuj ng ngoạwjyd i sửlblh , Bìynae nh-Dưiixk ơxxuj ng ngoạwjyd i truyệbspi n hoặcxmc c Anh-hùdbmp ng Bắrfck c-cưiixk ơxxuj ng.
Tiếkldf c thay, vùdbmp ng đayns ấiixk t đayns ồdrlw ng bằdctw ng phícxmc a Bắrfck c củkhsf a 207 khêbspi -đayns ộywqc ng, vàrpye o thờtzzg i Lêbspi giặcxmc c Mạwjyd c Đtzzg ăjuoy ng-Dung hiếkldf n cho quâzjyf n Minh, vàrpye vàrpye o thờtzzg i Phádrlw p thuộywqc c ngưiixk ờtzzg i Phádrlw p cắrfck t phầpqpa n nữasie a cho Trung-hoa dâzjyf n quốfxcb c (2) Đtzzg au hơxxuj n, gầpqpa n đayns âzjyf y cuộywqc c chiếkldf n tranh Hoa-Việbspi t. Việbspi t bịrein mấiixk t 56 xãbtnu thuộywqc c vùdbmp ng Cao-lạwjyd ng (3) . Sau cuộywqc c chiếkldf n, phícxmc a Việbspi t quêbspi n, khôwogn ng nhắrfck c nhởjxai gìynae tớjegr i đayns òjoou i lạwjyd i.
3. Huyềywqc n sửlblh kểtzzg rằdctw ng quốfxcb c tổhmja Kinh-Dưiixk ơxxuj ng kếkldf t hôwogn n vớjegr i côwogn ng chúpdze a con vua Đtzzg ộywqc ng-đayns ìynae nh. Rồdrlw i quốfxcb c tổhmja Lạwjyd c-Long kếkldf t hôwogn n vớjegr i côwogn ng chúpdze a Âayns u-Cơxxuj . Sau khi kếkldf t hôwogn n cảjoou hai vịrein quốfxcb c tổhmja đayns ềywqc u đayns ưiixk a quốfxcb c mẫgqgu u lêbspi n núpdze i Tam-sơxxuj n trêbspi n hồdrlw Đtzzg ộywqc ng-đayns ìynae nh hưiixk ởjxai ng thanh phúpdze c ba năjuoy m. Khi cádrlw c vịrein lêbspi n núpdze i Chícxmc n vạwjyd n hoa tầpqpa m xuâzjyf n nởjxai . Sau nàrpye y, vàrpye o thờtzzg i Lĩyotg nh-Nam, anh hùdbmp ng cũklfv ng đayns ạwjyd i hộywqc i trêbspi n núpdze i Tam-sơxxuj n tuyêbspi n cádrlw o khởjxai i binh. Tiếkldf p theo, córein hai trậjetb n đayns ádrlw nh kinh thiêbspi n đayns ộywqc ng đayns ịrein a xẩwogn y ra tạwjyd i đayns âzjyf y.
Phícxmc a Nam hồdrlw Đtzzg ộywqc ng-đayns ìynae nh làrpye sôwogn ng Tưiixk ơxxuj ng chảjoou y theo hưiixk ớjegr ng Bắrfck c vềywqc Nam, qua Hồdrlw -Nam, Quảjoou ng-Tâzjyf y. Bêbspi n hữasie u ngạwjyd n sôwogn ng Tưiixk ơxxuj ng córein ngọbcvu n núpdze i Thiêbspi n-đayns àrpye i làrpye nơxxuj i vua Đtzzg ếkldf -Minh lậjetb p đayns àrpye n tếkldf cádrlw o trờtzzg i đayns ấiixk t, phong cho con trưiixk ởjxai ng làrpye m vua phưiixk ơxxuj ng Bắrfck c (nay làrpye Trung-quốfxcb c) tứjxai c vua Nghi; con thứjxai làrpye m vua phưiixk ơxxuj ng Nam (nay làrpye Việbspi t-Nam) tứjxai c vua Kinh-Dưiixk ơxxuj ng. Di tícxmc ch đayns órein nay vẫgqgu n còjoou n.
Huyềywqc n sửlblh ghi rằdctw ng: Lạwjyd c-Long quâzjyf n chia trăjuoy m con đayns i khắrfck p nơxxuj i qui dâzjyf n lậjetb p ấiixk p, mỗiixk i năjuoy m hộywqc i nhau tạwjyd i cádrlw nh đayns ồdrlw ng Tưiixk ơxxuj ng mộywqc t lầpqpa n.
Vìynae nhữasie ng lýxzwf do đayns órein , đayns ầpqpa u năjuoy m 1981, tôwogn i lấiixk y mádrlw y bay đayns i Bắrfck c-kinh, đayns ổhmja i mádrlw y bay từlhaw Bắrfck c-kinh đayns i Trưiixk ờtzzg ng-sa. Từlhaw Trưiixk ờtzzg ng-sa tôwogn i dùdbmp ng xe đayns i lêbspi n Nhạwjyd c-dưiixk ơxxuj ng trấiixk n, rồdrlw i thuêbspi xuồdrlw ng thăjuoy m hồdrlw Đtzzg ộywqc ng-đayns ìynae nh, núpdze i Tam-sơxxuj n, Quâzjyf n-sơxxuj n. Tôwogn i quan sádrlw t chi tiếkldf t phong cảjoou nh, hoa cỏguqd vàrpye o tiếkldf t Xuâzjyf n đayns ểtzzg tưiixk ờtzzg ng thuậjetb t cuộywqc c khởjxai i nghiãbtnu cùdbmp ng hai trậjetb n đayns ádrlw nh vàrpye o thờtzzg i vua Trưiixk ng cho đayns úpdze ng.
Sau đayns órein tôwogn i đayns i thăjuoy m Tưiixk ơxxuj ng-đayns àrpye i, ba cádrlw nh đayns ồdrlw ng Tưiixk ơxxuj ng: Tưiixk ơxxuj ng-Nam, Tưiixk ơxxuj ng-trung, Tưiixk ơxxuj ng-Âayns u vàrpye Thiêbspi n-đayns àrpye i.
Trong bộywqc Anh-hùdbmp ng Bắrfck c-cưiixk ơxxuj ng nàrpye y, tôwogn i sẽasie thuậjetb t chi tiếkldf t nhữasie ng sựituv kiệbspi n đayns órein .
Xin kícxmc nh mờtzzg i quýxzwf đayns ộywqc c giảjoou đayns ọbcvu c Anh-hùdbmp ng Bắrfck c-cưiixk ơxxuj ng, đayns ểtzzg thấiixk y tổhmja tiêbspi n ta anh hùdbmp ng nhưiixk thếkldf nàrpye o.
Viếkldf t tạwjyd i Paris ngàrpye y giỗiixk tổhmja Hùdbmp ng-vưiixk ơxxuj ng năjuoy m Tâzjyf n-Mùdbmp i (1991).
Yêbspi n-tửlblh cưiixk -sĩyotg Trầpqpa n-đayns ạwjyd i-Sỹklfv .
Ghi chúpdze
(1) Đtzzg ộywqc c giảjoou córein thểtzzg tìynae m hiểtzzg u rõqgem ràrpye ng hơxxuj n vấiixk n đayns ềywqc nàrpye y xin đayns ọbcvu c nhữasie ng bàrpye i nghiêbspi n cứjxai u vềywqc lịrein ch-sửlblh , đayns ịrein a lýxzwf , triếkldf t họbcvu c , văjuoy n hórein a Việbspi t củkhsf a cádrlw c vịrein họbcvu c giảjoou đayns ãbtnu đayns i tiêbspi n phong nhưiixk : Nguyễfhfr n Đtzzg ăjuoy ng-Thụayns c, Lưiixk ơxxuj ng Kim-Đtzzg ịrein nh, Thádrlw i Văjuoy n-Kiểtzzg m.
(2) Hoàrpye ng-xuâzjyf n-Hãbtnu n, Lýxzwf -thưiixk ờtzzg ng-Kiệbspi t, nhàrpye xuấiixk t bảjoou n Sôwogn ng-Nhịrein Hàrpye -nộywqc i 1949. Trang 88.
(3) Việbspi c nàrpye y xẩwogn y ra năjuoy m 1978.
1. Quý
Đ
Vì
Đ
Giai đ
2. Đ
Và
Nhữ
Mộ
_ Vua Lê
_ Vua Lý
_ Di tí
Quá
Chung ư
Kim vư
Nghĩ
Tạ
Giữ
Khi Mã
Thờ
Trong thờ
Lú
Đ
Việ
Con củ
Bộ
Tiế
3. Huyề
Phí
Huyề
Vì
Sau đ
Trong bộ
Xin kí
Viế
Yê
Ghi chú
(1) Đ
(2) Hoà
(3) Việ
Chúc các bạn đọc truyện vui vẻ.
